Zientzia puntu-puntuan

UPNA

Nafarroako Unibertsitate Publikoaren dibulgazio zientifikoko podcasta. Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute read less
ScienceScience
Play Trailer
Zientziaz mintzo
20-01-2021
Zientziaz mintzo
Zein da mugikorrik egokiena niretzat? Zer da medikuak egin behar didan erresonantzia magnetiko hori? Egia al da Piriniotako ibonak desagertu egin behar direla 30 urtean? Nola dakit arnasten ari naizen airea, aire garbia dela? Irizpide zientifiko-teknologikoak behar ditugu hainbat galderei erantzuna emateko eta egunerokoan erabakiak hartzeko. Eta horretarako, garrantzitsua da gutxieneko zientzia-ezagutza edukitzea.
Bioestimulatzaileak laborantza lurrak biziberritzeko
20-11-2023
Bioestimulatzaileak laborantza lurrak biziberritzeko
Nola hobetu laboreen produktibitatea lurra, ura eta ibaiak kutsatu gabe? Nola biziberritu hainbeste nekarazi ditugun lurrak? Nola egin aurre klima aldaketak gure landa eremuei sortzen dien estresari? Nafarroako Agrobioteknologia Institutuan bioestimulatzaile berriak ikertzen ari dira landareak eta nekazal lurrak biziberritzeko. Edurne Baroja doktorea dugu ikerketa buru.Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
Ariketa fisikoa botikarik onena?
18-09-2023
Ariketa fisikoa botikarik onena?
Ariketa fisikoa pilula balitz, ez legoke errezetatuko ez lukeen medikurik. Edozein dela arrazoia, heriotza-arriskua murrizten du, kardiopatiak,, hipertentsioa, minbizia, zaharren erorketak, depresioa... Nafarroako Ospitalean egiaztatu egin dute ospitaleratutako zaharrekin. Eta argi gelditu da beraien egoera orokorra hobera egiten duela. Horrexegatik, eredua aldatzen ari dira ospitaletan: Gaixoak ohatzean utzi beharrean, lehenbailehen mugiarazten dituzte. Mikel Lopez fisioterapeuta doktoreak azaltzen digu zergatik. Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
Bioestatistika zertarako?
27-06-2023
Bioestatistika zertarako?
Epidemiologoei lagundu gaixotasunen kausak ulertu ahal izateko. Saiakera klinikoak diseinatu botiken eta tratamenduen eraginkortasuna ezagutzeko; Sendagaiak ikertu... Horretan denetan aritzen dira bioestatistikariak. Zarata, zaborra edo artefaktuak ez dituzte maite. Ziurgabetasunean eroso, ez dute kasualidadez kausalitateaz hitz egiten. Arkaitz Galbetek, NUPeko matematikariak, sukaldatu digu 25. atala.Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
Gazteen suizidioaz mintzo
11-05-2023
Gazteen suizidioaz mintzo
Prebenitu al daiteke gazteen eta nerabeen suizidioa? Saiatu baino lehen abisatzen al dute? Nola? Nola lagundu? Zein da eskolaren papera? Eta irakasleena? Zergatik? Zergatik saiatzen dira gazteak bere buruz beste egiten? Fernando Trebol NUPeko psikologoarengana jo dugu erantzun bila.Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
Garuneko tumore gaixtoenen kontrako bide berriak
17-04-2023
Garuneko tumore gaixtoenen kontrako bide berriak
Glioblastoma da garuneko tumorerik hilgarriena helduetan. Gaur egun, ez dago terapia eraginkorrik. Nola lortu garuneko tumorerik beldurgarriena tratatzeko ate berriak zabaltzea? Nola luzatu gaixoen bizitza? Nola arindu egungo tratamenduen ondorioak? Hamar urte daramatza horren inguruan ikertzen Paula Aldaz, NUPeko irakaslea eta Navarrabiomedeko ikertzailea. Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
Esteetako mikrobiotaren sekretuak
10-03-2023
Esteetako mikrobiotaren sekretuak
Erdi bakterio, erdi gizaki gara. Gure gorputzean bakterioak, birusak, onddoak... bilioka bizi dira. Mikrobiota osatzen dute eta gehienak esteetan bizi dira. NUPeko ikertzaile talde batek bide terapeutiko berri bat aurkitu du bertan, bigarren motako diabetesa tratatzeko. Horrexegatik, microbiota probiotikoak eta diabetesa dugu gaur mintzagai, Mirian Araña biologoarekin.Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
Traumatismo larrien ikerketa
01-02-2023
Traumatismo larrien ikerketa
Zergatik hiltzen dira traumatismo larriak dituzten pazienteak? Zergatik bizi dira? Non eta nola egin dituzte lesioak? Nola hobetu protokoloak? Pazientearen perfila aldatu egin da azken 20 urtetoan. Zaharrak erori egiten dira, gazteak beren buruaz beste egiten saiatzen dira. Datuek hala diote. Nafarroak badu Trauma Larrien Erregistroa, datu base hori duen komunitate bakarra estatuan. Gonbidatua: Tomás Belzunegi medikua eta Medikuntza Fakultateko dekano ordea. Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
Bizikidetza, beraiek eta gu
30-12-2022
Bizikidetza, beraiek eta gu
Institutu publikoetako ikasturte amaierako orletan, inon baino hobekiago antzematen da gurean aspalditik gertatzen ari den eraldaketa demografiko isila. Altsasun edo Tuteran, Burlatan eta Berriozarren. Iruñean, noski. Gure gizartea oraindik guztiz berea egin ez duen aldaketa. Orla horietan, aniztasuna da nagusi izenetan eta jatorrietan. Bizikidetza normalizatuaren islada? Izaskun Andueza NUPeko soziologoa “gu” berrien beharrez mintzo zaigu.**Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
Sorginkeriaren zientzia
30-11-2022
Sorginkeriaren zientzia
XVII. mendearen hasieran, historiako sorgin-ehizarik handienari ekin zioten euskal lurretan. 1610eko Logroñoko autofedea izan zen gertakaririk sonatuena. Bere bizitza osoa eman du hori ikertzen Gustav Henningsen daniarrak, sorginkeria eta Inkisizio kontuetan munduko aditurik nagusia. Orain, bere funts dokumentala eta bibliografikoa NUPen da. Roldan Jimeno Aranguren bertako Idazkariarek ditu xehetasunak. Musika: Arantzazu Calleja, Mursego: “Ez dugu nahi beste berorik”. Akelarre filma ( https://www.youtube.com/watch?v=RMl4bKHKu3M)**Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
Eskribau erdaldunak eta euskararen atzerakada Nafarroan
29-10-2022
Eskribau erdaldunak eta euskararen atzerakada Nafarroan
1778. urtea, Nafarroan. Epaiketa bat. Funtzionari elebakarrak eta elebidunak aurrez-aurre. Prozesu judizial luze baten ondoren, azken hauek irabazten dute. Ondorioa: Nafarroako herri euskaldunen zerrenda murrizten da. Euskararen atzerakadan mugarri izan zen auziaren inguruko testuingurua ulertzen lagunduko digu Amaia Alvárez Berastegik, NUPeko Zuzenbidearen Historian doktoreak: “Hizkuntza aferak aspaldikoak baitira gurean”.**Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
RENFE eta frankismoaren langile esklaboak
14-09-2022
RENFE eta frankismoaren langile esklaboak
Milaka presok eta presok lan egin zuten esklabo moduan trenbidean 1938tik 1950eko hamarkadaren bukaera arte. Castejón-Cortes edo Altsasu-Agurain-Gasteiz burdinbideetako bikoizketak egin zituzten, besteak beste. RENFEk, lehenengo aldiz historian, aitortza egin die berriki. Nor ziren frankismoaren garaian hor aritutako langile esklaboak? Zenbat ote? Zergatik? Fernando Mendiolak, Nafarroako Oroimen Historikoaren Dokumentazio Funtsaren zuzendariak, ditu erantzunak. ***Zientziarako eta Teknologiarako Espainiako Fundazioak eta Zientziako eta Berrikuntzako Ministerioak laguntza ematen dute
Globalizazioa kolokan ote?
10-06-2022
Globalizazioa kolokan ote?
Krisi ekonomikoa, lehengaien krisia, osasun-krisia... globalizazioaren diskurtso hegemonikoa indarra galtzen ari da azken urte hauetan. Badirudi sistema kolokan dagoela. Hala diote han eta hemen. Globalizazioaren krisiaren aurrean ote gaude? Galdera honi erantzuten laguntzeko, Henrike Galartza dugu, Nafarroako Unibertsitate Publikoko ekonomialaria eta irakaslea.
En-kantu, kantu zaharren bilatzaileak
09-05-2022
En-kantu, kantu zaharren bilatzaileak
Ba al zenekien baditugula konjuruak egiteko kantak? Ekaitzak eta kazkabarra uxatzeko abestiak? Nafarroako musika tradizionala bildu, aztertu, moldatu eta biziberritzen ari da NUPen sortutako Enkantu taldea, Ondare ez Materialaren Katedrarekin batera. Musikari eta lurraldeari lotutako egitasmo honetaz mintzo zaigu Igor Saenz etnomusikologoa atal honetan.
Abiesnea, esnea ekoizteko alternatiba berria
31-03-2022
Abiesnea, esnea ekoizteko alternatiba berria
Esnea ezinbesteko elikagaia da giza osasunerako. Hala ere, biztanleen %30 inguru intolerantziaren bat du kontsumitzean. Intolerantzia eragin dezakeen osagaietako bat beta-kaseina proteina da, A1 motakoa denean. Arazo hori dutenentzako irtenbidea izan litekeena aurkitu du NUPeko ISFOOD Institutuak: Abiesnea. A2 proteina besterik ez duen esnea ekoizten duen behi talde bat eratu dute Josean Mendizabal eta Olaia Urrutia ikertzaileek, besteak beste.
Ibai ertzeko lezioak
28-02-2022
Ibai ertzeko lezioak
Urari buruz asko hitz egiten omen dugu eta ibaiei buruz berriz gutxi. Atal honetan, ibaiei buruzko hamar gai, hamar lezio, jorratuko ditugu, NUPeko Zientzien Didaktikan doktore den Julia Ibarra biologoaren eskutik. Ba al zenekien gure ibaiek gero eta ur gutxiago daramatela? Eta nitratoak direla bere etsai isilak? Eta ibaiak bereak diren eremuak berreskuratzen saiatuko dela?
Eye tracking, begitara begira
13-12-2021
Eye tracking, begitara begira
Begiekin idatzi, begiekin deitu igogailuari, begiekin kafea eskatu… Norbaitek esan bazigun duela hogei urte begiradarekin mintzatzeko aukera izanen genuela, sinetsiko al zenuen? 12. atal honetan eye tracking teknologia zer den azalduko digu Arantxa Villanuevak, Nafarroko Unibertsitate Publikokoko ingeniari doktoreak.
Ze gertatzen ari da Mendebaldeko Saharan?
08-11-2021
Ze gertatzen ari da Mendebaldeko Saharan?
Mendebaldeko Saharan gerra hotsak entzuten dira berriz ere. Basamortuan jaiotako gazteak etsiturik dira eta armen bidea aukeratu omen dute 50 urte dirauen gatazka honi irtenbidea eman asmoz. Saharar herriaren esperantza bakarra emakumeengan dagoela uste du Carlos Vilchesek NUPeko soziologia doktoreak.
Xirmendu galduaren bila
17-09-2021
Xirmendu galduaren bila
Nola berreskuratzen dira aitzinako mahastiak XXI. Mendeko ardo berriak egiteko? Hainbat arrazoirengatik desagertu ziren mahats-barietateen bila joan gara. Arkeologiaren eta zientzia-fikzioaren arteko berreskuratze lan zehatza eta zorrotza ezagutuko dugu atal honetan. Retroberrikuntza deitzen dio Gontzaga Santesteban NUPeko irakasleak eta mahastizaintzan adituak.
Birusak eta bakterioak izurrie aurre egiteko?
07-06-2021
Birusak eta bakterioak izurrie aurre egiteko?
Gizon-emakumeok betidanik izan diogu beldurra laboreetako izurriei, eta hamaika modutara saitatu gara zomorroak akabatzen. Izurriteen kontra egin al daiteke pestizida kimikoak erabili gabe? Iñigo Ruiz de Escudero entomologoak 20 urte daramazki NUPen birusekin eta bakteriekin biointsektizidak garatzeko lanetan. Zertarako? Bada pestizida kimikoei alternatiba bat emateko.
Zertan dira balore demokratikoak pandemia garaian?
17-05-2021
Zertan dira balore demokratikoak pandemia garaian?
Aldatu al dira balio demokratikoak gazteengan pandemiarekin? Koronabirusa lehertu zenetik aldatu al dira hiritartasun gaitasunak? Zer diote unibertsitatean hasi berriak diren gazteek? Horixe neurtu nahi izan dute Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikasleen artean egindako ikerketan. Unax Flores psikologoarekin eta Maider Pérez de Villarreal etologoarekin mintzatu gara.